Wzbudzająca zasłużone zainteresowanie powieść Pavola Rankova, jednego z najbardziej interesujących słowackich pisarzy, zaczyna się idyllicznie. U schyłku gorącego lata 1938 r. na basenie południowosłowackich Levic spotykają się trzej koledzy: Słowak Jan, Węgier Peter i Żyd Gabriel. Marzą o Marii – pięknej koleżance ze szkoły, nie mając świadomości, jakie zawirowania życiowe im właśnie przygotowuje los.

Trochę inna powieść historyczna

Miłość do Márii tworzy oś diabelnie zabawnej, a przy tym głębokiej powieści, której bohaterowie znajdują się na linii wydarzeń historycznych. Autor nie używa wyłącznie tradycyjnych zabiegów narratorskich takich jak silna fabuła, dialogi, puenty – dodaje również postmodernistyczną optykę. W ten sposób tworzy inny typ powieści historycznej, która mogłaby znaleźć przodków w Orlandzie Virginii Woolf czy Los perros del paraíso Abla Posse’a. Spojrzenie Rankova na wydarzenia lat 1938-68 wzbogaca świat (nie tylko) literacki swoją świeżością. Nie dopuszcza „romantycznej” wizji dzikiego wygnania Niemców, a „wodzów” Tisa czy Gottwalda z lodowatą obojętnością karykaturuje ad absurdum. Czeski czytelnik wiele zyskuje, dostając tę książkę teraz do swych rąk. Historię pokolenia, któremu reżim socjalistyczny nie pozwolił ani żyć, ani kochać w pełni, czyta się jednym tchem. Zdarzyło się pierwszego września możemy bez najmniejszych wątpliwości traktować jak przewrotną wersję historii według jednego nonkonformisty kochającego prawdę, przede wszystkim jednak mówimy o brawurowym dziele współczesnej literatury słowackiej. Możemy oczekiwać, że dzięki swej jakości już wkrótce przejdzie do historii literatury.

Ocena: 100%

Ema Stašová, „Salon”, literacki dodatek dziennika „Právo”, Romantika na pozadí historických milníků.

tłum. Karolina Surma